Truyền thuyết Tết trung thu

Chuyện dân gian kể rằng mùa thu là quẵng thời gian khi hai vợ chồng Ngưu Lang Chức Nữ được phép gặp nhau từ hai đầu dải Ngân Hà cách trở. Vào trung thu nước mắt họ rơi lã chã xuống đất thành mưa gọi là mưa Ngâu, không giống như mưa rào mùa hạ hay mưa dầm gió bấc mùa đông thối đất.



Tuy nhiên, không còn nghi ngờ gì nữa, nét đặc sắc nhất của mùa thu Việt Nam là trăng. Vào mùa thu có nhiều đêm trăng tỏ hơn các mùa khác trong năm. Theo giáo sư Hoàng Xuân Hãn, nhà lịch pháp học người Việt nổi tiếng, thì trong nhiều thế kỷ qua, các nhà chép sử đã ghi lại tỉ mỉ thời gian hoạt đông (theo âm dương lịch) của động đất, nhật thực, và Tết Trung Thu không trăng sáng. Các ghi chép này cho thấy trong suốt một nghìn năm qua, chỉ có khoảng dăm bảy đêm Trung Thu không được ngắm trăng vì trời mưa.



   Người Trung Hoa và Việt Nam gọi Trăng mỗi nơi một khác. Người Hoa coi Trăng là tiêu biểu cho âm, hay "đàn bà". Chịu ảnh hưởng của văn hóa Hán, nhiều nhà thơ, nhà văn Việt Nam cũng gọi Trăng là "Ả Nguyệt","Chị Hằng".

   Thế nhưng văn học dân gian Việt Nam lại coi trăng là "đàn ông", hay dương, cho nên mới có cách gọi "Ông Trăng" hay "Ông Giẳng, Ông Giăng" (do trẻ con nói ngọng từ "Ông Trăng").



   Ca dao Việt Nam vẫn còn truyền tụng đến ngày nay:

Ông Trăng mà lấy mụ Trời Tháng năm ăn cưới, tháng mười nộp cheo.

   Vào những đêm Trung Thu, nhìn những chỗ đen phớt xanh trên mảnh trăng tròn vành vạnh và sáng vằng vặc, người ta tưởng tượng ra nhiều sự tích liên quan. Người Hoa tưởng tượng ra câu chuyện vợ chồng nàng Hằng Nga. Hằng Nga lấy cắp thuốc "trường sinh bất tử" của chồng là Hậu NGhệ rồi bay lên cung trăng. Nàng trở thành tiên, không bao giờ chết, song sống cô đơn trong cung Quảng Hàn mênh mông và lạnh lẽo.



   Người Việt thì nghĩ ra câu chuyện "Cây Đa chú Cuôi". Cuội là một chú bé nhà nghèo phải cắt cỏ chăn trâu cho địa chủ. Nhưng cậu lại có tật hay nói dối mọi người. Cuối cùng chẳng ai đoái hoài đến cậu. Cậu phải bay lên cung trăng ôm gốc cây đa.



   Đồng dao Việt Nam còn lưu truyền rằng:

Thằng Cuội ngồi gốc cây đa Để Trâu ăn lúa gọi cha ời ời Cha còn cắt cỏ trên trời Mẹ còn cưỡi ngựa đi mời quan viên Ông thì cầm bút cầm nghiên Ông thì cầm tiền đi chuộc lá đa...

  Mặc dù những câu đồng dao trên không theo một logic nào và hết sức tối nghĩa, những chỗ ngô nghê và hóm hỉnh của nó vẫn làm người ta thích thú và nhớ mãi. Hàng triệu trẻ em Việt Nam thuộc lòng bài đồng dao này. Chú Cuội trở thành một nhân vật "nổi tiếng" trong tâm tưởng người Việt, một biểu tượng của kẻ nói dối trơn tru - "nói dối như Cuội"

   Tết Trung Thu cũng đúng vào giữa mùa cốm. Nhiều nơi trong nước làm cốm, nhưng cốm làng Vòng, Hà Nội, vẫn nổi tiếng và được ưa chuộng nhất.



  Tháng Tám âm lịch cũng đánh dấu mùa cưới ở đất kinh kỳ. Có anh chàng nôn nóng giục nàng về sính lễ cưới xin:



Để anh mua cốm, mua hồng sang sêu...

Cốm xanh để bên cạnh hồng chín đỏ tạo thành một bức tranh sáng sủa, hòa hợp. Suốt cả buổi chiều ngày Tết Trung Thu, những bà mẹ và những cô con gái tíu tít bày cỗ Trung Thu trên mâm, gồm các loại trái cây như kế, bưởi, hồng, chuối và bánh Trung Thu. Nếu như bánh chưng là thứ bánh không thể thiếu được của Tết Nguyên Đán, thì Tết Trung Thu, được mang một cái tên chung là "bánh Trung Thu". Đến đêm, khách khứa cùng người nhà vui vẻ phá cỗ ngắm trăng thu.



<st>